Οι αυθαιρεσίες που έπνιξαν τη Μάνδρα
Το νερό θυμάται… Θυμάται όλες τις αρχαίες και σύγχρονες διαδρομές του και επιστρέφει σε αυτές ειδικά όταν το ανθρώπινο χέρι αυθαιρετεί, αποψιλώνει δάση και εξαφανίζει τις εκβολές του.
Η βιβλική καταστροφή που δέχτηκε η Μάνδρα με εκατοντάδες τόνους νερού να εξαφανίζουν ολόκληρες συνοικίες, θάβοντας στη λάσπη 16 ανθρώπους, δεν είναι τίποτα καινούργιο για την περιοχή καθώς παθογένειες δεκαετιών διαιωνίζονται.
Με το μπαλάκι ευθυνών να πετιέται μεταξύ Περιφέρειας – Αποκεντρωμένης Διοίκησης και Δασαρχείων, η εγκεκριμένη μελέτη διευθέτησης των δύο φονικών ρεμάτων της Μάνδρας, πληρωμένη από τα δημόσια ταμεία, μένει στα γραφεία των υπευθύνων αντιπλημμυρικής θωράκισης, αφήνοντας τους 12.792 κατοίκους της Μάνδρας στο έλεος των καιρικών φαινομένων.
Η αυτοψία της ομάδας έρευνας επιστημόνων «Γεωμυθική» έδειξε αυτό που όλοι γνωρίζουν αλλά μέχρι να συμβεί μία τραγωδία δεν ασχολούνται. Το μπάζωμα ενός από το μεγαλύτερα ρέματα της περιοχής μέχρι να πλημμυρίσει δεν απασχολεί παρά ελάχιστους.
Η αεροφωτογραφία του 1945 αποτυπώνει τη φυσική κοίτη του ρέματος «Σούρες» όταν τίποτα δεν είχε ακόμα χτιστεί πάνω του.
Οπως φαίνεται από την αεροφωτογραφία του 1945 σε σύγκριση με το 2017, η κοίτη του και η έκταση του ρέματος «Σούρες» που «έπνιξε» τη Μάνδρα δεν έχει καμία σχέση με το παρελθόν. Η ανοιχτή του κοίτη, που μερικές δεκαετίες πίσω έφτανε μέχρι και τη θάλασσα, σε πολλά σημεία άγγιζε και τα 15 μέτρα, ενώ οι μαίανδροί του «έλεγχαν» την ορμητική του ροή. Πλέον δεκάδες νόμιμα-αυθαίρετα κτίσματα, κυρίως αυτά του δήμου, βρίσκονταν πάνω στο ρέμα, ενώ πλέον έχουν βουλιάξει μέσα στις λάσπες. Το ρέμα περνάει κάτω από δρόμους και εργοστασιακές εγκαταστάσεις, ενώ στα ελάχιστα σημεία όπου δεν έχει κτίρια εντός του έχει τόνους από μπάζα.
Η ίδια ακριβώς φωτογραφία σήμερα, 72 χρόνια μετά, δείχνει την αλλοίωση που έχει δεχτεί το ποτάμι. Τεράστιες εγκαταστάσεις Logistics, δρόμοι, τεράστια πάρκινγκ μέχρι και ένα γήπεδο έχουν χτιστεί πάνω στην κοίτη του. Μετά τις καταιγίδες, όλα αυτά έχουν καταστραφεί.
Η ομάδα μελέτησε τα συχνά πλημμυρικά φαινόμενα της εποχής και βρήκε τους δρόμους που ακολουθεί το νερό μέσα στην πόλη, από τη στιγμή που η κανονική του κοίτη είναι φραγμένη και δεν μπορεί να διοχετεύσει τους εκατοντάδες τόνους νερού που φτάνουν από το όρος Πατέρας.
Η ομάδα «Γεωμυθική» μελέτησε τα συχνά πλημμυρικά φαινόμενα της περιοχής και βρήκε τους δρόμους που ακολουθεί το νερό μέσα στην πόλη (με μπλε χρώμα), από τη στιγμή που η κανονική του κοίτη είναι φραγμένη και δεν μπορεί να διοχετεύσει τους εκατοντάδες τόνους νερού που φτάνουν από το όρος Πατέρας.
Η τάση της δημιουργίας των δρόμων της πόλης σε χειμάρρους φαίνεται πως δεν έχει απασχολήσει ιδιαίτερα όσους ασχολήθηκαν με την αντιπλημμυρική θωράκιση του δήμου, καθώς κανένα μικρό έργο δεν έχει κατασκευαστεί εκεί. Σε κάθε μεγάλη νεροποντή οι δρόμοι, Αριστοτέλους, Απόλλωνος, Ρόκου, Μενελάου, Αρτέμιδος, Ψηλορείτη, Σπετσών, Ψαρών, γίνονται οι «νέοι» δρόμοι του νερού αφού δεν βρίσκει τα παλιά μονοπάτια του. Φέτος, όμως, η διαφορά έγκειται στο ότι ο όγκος του νερού ήταν τρομακτικά περισσότερος, βυθίζοντας όλη την πόλη στα νερά του. Είναι χαρακτηριστικές οι φωτογραφίες που δείχνουν την οδό Λουκά, έναν από τους μεγαλύτερους δρόμους της πόλης, που διασχίζει το ρέμα.
Σε κόκκινο χρώμα φαίνεται η κοίτη του ποταμού. Αυτό είναι το μεγαλύτερο κομμάτι του ρέματος που έχει μπαζωθεί. Το μεγάλο πάρκινγκ οχημάτων που έχει χτιστεί πάνω στις «Σούρες» ανήκει στο Δήμο Μάνδρας!
«Είναι τόσο αλλοιωμένη η περιοχή από την προσπάθεια να αλλάξουν την πορεία του ρέματος, που όταν αυτό γεμίζει νερό νομοτελειακά θα συμπαρασέρνει τα πάντα στο πέρασμά του. Εχουν χτίσει νόμιμα πολυκατοικίες λίγα μέτρα από την κοίτη του. Είναι κοινή λογική ότι θα τις συμπαρασύρει, όπως και έκανε» λέει στον «Ε.Τ.» της Κυριακής ο Δημήτρης Θεοδοσόπουλος, αγρονόμος – τοπογράφος μηχανικός, μέλος της ομάδας.
Η μελέτη που έμεινε στο συρτάρι
Η μελέτη του τεχνικού γραφείου, η οποία έχει εγκριθεί από το 2014 και το έργο βρίσκεται στην τεχνική έκθεση της Περιφέρειας Αττικής από τον Νοέμβριο του 2015, είχε εκτιμήσει τις υπερχειλίσεις των ρεμάτων και με την υλοποίησή της είναι πολύ πιθανό να είχε αποφευχθεί η τεράστια καταστροφή. Την τρίχρονη αναμονή της υλοποίησης της μελέτης καταδεικνύει και η δήμαρχος Μάνδρας, Ιωάννα Κριεκούκη, η οποία δήλωσε: «Υπάρχει έτοιμη μελέτη για το έργο, είναι εγκεκριμένη και πρέπει να προχωρήσει άμεσα. Μετά από 2-3 δεκαετίες έγινε η μελέτη και τρία χρόνια περιμένουμε. Να δούμε πόσα χρόνια πρέπει να περάσουν για να γίνει το αντιπλημμυρικό έργο». Συγκεκριμένα, οι μηχανικοί πρότειναν:
• Για το ρέμα «Σούρες» απαιτούνταν διαπλατύνσεις, εκβάθυνση αλλά κυρίως κατεδάφιση των αυθαίρετων κτισμάτων πάνω στο ρέμα, με πιο αναγκαίο το εργοτάξιο του Δήμου Μάνδρας στο οποίο φυλάσσονταν τα απορριμματοφόρα. Με αυτόν τον τρόπο διευθέτησης, το ρέμα θα μπορούσε να μεταφέρει τους μεγάλους όγκους νερού που κατά διαστήματα κατεβαίνουν από τα γειτονικά βουνά χωρίς να υπάρχει υπερχείλιση.
• Για το ρέμα «Αγίας Αικατερίνης», αν και αρκετά μικρότερο ρέμα, οι μηχανικοί έκριναν αναγκαία τη μερική εκτροπή του και σύνδεσή του με το ρέμα «Σούρες», ώστε ο μεγαλύτερος όγκος νερού που κατεβαίνει από το όρος Πατέρας να μη χρειαστεί καν να περάσει μέσα από την πόλη. Σε δεύτερη φάση, για το νερό που θα περνούσε τελικά στο υπόγειο τμήμα του ρέματος, να υπήρχαν τα αναγκαία έργα που θα το ένωναν με τον ήδη υπάρχοντα αγωγό καθώς αυτή τη στιγμή ο χείμαρρος δεν ενώνεται με τους ήδη υπάρχοντες αγωγούς της ΕΥΔΑΠ λόγω αστοχίας κατασκευής.
«Πρέπει να αλλάξουμε τη λογική που προσεγγίζουμε και αντιμετωπίζουμε τα ρέματα»
Σύμφωνα με τους επιστήμονες, στην περίπτωση της Μάνδρας, τα αίτια της καταστροφής είναι τα ίδια όπως σε κάθε περίπτωση μεγάλων πλημμυρών. Οπως υπογραμμίζει ο Κώστας Κασσιός, ομότιμος καθηγητής στον Τομέα Γεωγραφίας και Περιφερειακού Σχεδιασμού, διευθυντής στο Εργαστήριο Φυσικής Γεωγραφίας & Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, δεν είναι μόνο τα ρεύματα η αιτία του κακού των πλημμυρών. «Η κύρια, βασική αλλά παραμελημένη αιτία στην πλημμύρα, αλλά και στην πλειονότητα των πλημμυρών που συμβαίνουν και θα συμβαίνουν, επικεντρώνεται στην κακή ή την πλήρη εγκατάλειψη της διαχείρισης της “λεκάνης απορροής” των ρευμάτων, των χειμάρρων και των ποταμών». Σύμφωνα με τον καθηγητή, οι λόγοι της καταστροφής είναι οι εξής:
• «Η καταστροφή της βλάστησης (δενδρώδους, θαμνώδους, ακόμα και χορτολιβαδικής) στη λεκάνη απορροής από δασικές πυρκαγιές, από υπερβόσκηση, από εκχερσώσεις, από λαθροϋλοτομίες, από τεχνικά έργα και παρεμβάσεις αυθαίρετες είναι οι ενέργειες εκείνες που προσφέρουν μαζί με το επικλινές ανάγλυφο ελεύθερο το χώρο στο νερό να τρέξει σε μεγάλους όγκους, ακανόνιστα και με ορμή, μαζί με τα υλικά διάβρωσης, ώστε να κατακλύσει στα κατάντη, δρόμους, σπίτια, υλικά και να παρασύρει ανθρώπινες ζωές.
• Οι πλείστες αυθαίρετες (νόμιμες και μη) επεμβάσεις αρκούν για να μετατρέψουν έναν ήρεμο χείμαρρο σε ένα ορμητικό ποτάμι: Το νερό, βρίσκοντας όλα αυτά τα εμπόδια, δεν μπορεί να σταματήσει και δημιουργεί νέους δρόμους, οι οποίοι στην περίπτωση της Μάνδρας ήταν ο ίδιος ο οικισμός.
• Στις εκβολές, το έγκλημα συνεχίζεται, αφού αφήνουμε το χώρο που περίσσεψε και όχι το χώρο που χρειάζεται στο ρέμα. Είναι αδιανόητο οι εκβολές να έχουν μικρότερο εύρος από την κοίτη ενός ρέματος στα ανάντη του. Δημιουργείται με αυτόν τον τρόπο ένα χωνί που είναι θέμα χρόνου να “μπουκώσει”».
Σύμφωνα με τον καθηγητή, «το βασικό στοίχημα που οφείλουμε να κερδίσουμε με την τραγωδία της Δυτικής Αττικής είναι να αλλάξουμε τη λογική που προσεγγίζουμε και αντιμετωπίζουμε τα ρέματα. Επειδή ακούμε πολύ τελευταία για τα έργα που δεν έχουν γίνει, για αντιπλημμυρικά και διάφορα άλλα “ύποπτου” σκοπού δηλώσεις οφείλουμε να ξεκαθαρίσουμε τι ακριβώς χρειάζεται να γίνει. Στη λεκάνη, λοιπόν, απορροής των χειμάρρων θα πρέπει να επικεντρώνεται η προσοχή για την αποφυγή των πλημμυρών.
Με μελετημένα από δασολόγους προγράμματα αναδασώσεων, έργων διευθέτησης χειμάρρων ορεινής υδρονομικής, με απόσβεση με ποικίλα φράγματα των χειμάρρων και ελάττωση της κλίσης αντισταθμίσεως, με σταθεροποίηση των πρανών με τεχνικά έργα και φυτεύσεις μπορούμε έτσι να ελπίζουμε ότι θα περιορίσουμε τα πλημμυρικά φαινόμενα. Το καθάρισμα από μπάζα των ρεμάτων ή ο εγκιβωτισμός τους ή η κάλυψη των ρεμάτων συνιστούν απλά επουλωτικές και συχνά επικίνδυνες παρεμβάσεις. Η θεραπεία από τις πλημμύρες βρίσκεται μόνο στην αποκατάσταση με επιστημονικό, επαγγελματικό τρόπο των «λεκανών απορροής» των ρεμάτων, χειμάρρων και ποταμών.
ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΒΑΜΒΑΚΑ
