Ασθένεια μεταχρωματικού έλκους του πλατάνου

Η ασθένεια του μεταχρωματικού έλκους του πλατάνου είναι μία από τις πλέον καταστρεπτικές ασθένειες δασικών δένδρων παγκοσμίως. Ο μύκητας Ceratocystis platani, που προκαλεί την ασθένεια, εντοπίστηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα το 2003 στη Μεσσηνία και μέσα σε μία δεκαετία επεκτάθηκε σχεδόν σε ολόκληρη την Πελοπόννησο. Το 2010 η ασθένεια διαπιστώθηκε στην Ήπειρο και το 2011 στη Θεσσαλία, ενώ το 2016 και το 2017 είχε επεκταθεί σε ένα μεγάλο μέρος της Στερεάς Ελλάδας, συμπεριλαμβανομένης και της Εύβοιας.

Το παθογόνο έχει νεκρώσει χιλιάδες δένδρων πλατάνου στην Ελλάδα, αρκετά από αυτά αιωνόβια με ογκώδεις διαστάσεις. Ο σημαντικότερος παράγοντας διασποράς του παθογόνου στην Ελλάδα είναι ο άνθρωπος, με μηχανήματα εκσκαφής και εργαλεία κοπής κλάδων. Εάν δεν ληφθούν άμεσα δραστικά μέτρα για τον περιορισμό της εξάπλωσής της ασθένειας, το παθογόνο μπορεί να διαδοθεί ταχύτατα και στις υπόλοιπες περιοχές της χώρας προκαλώντας μία τεράστια οικολογική καταστροφή.

1. Τι είναι η ασθένεια του μεταχρωματικού έλκους του πλατάνου;

Είναι μία ασθένεια που προσβάλλει τα πλατάνια και προκαλείται από έναν μικροσκοπικό μύκητα, που ονομάζεται Ceratocystis platani. Το παθογόνο αυτό αναπτύσσεται μέσα στο ξύλο των δένδρων και προσβάλλει τις ρίζες, τον κορμό και τα κλαδιά των δένδρων.

2. Πόσο σοβαρή είναι η ασθένεια;

Η ασθένεια είναι θανατηφόρος. Ο θάνατος των προσβεβλημένων φυτών είναι αναπόφευκτος. Το παθογόνο έχει τη δυνατότητα να νεκρώσει δένδρα οιουδήποτε μεγέθους και ηλικίας. Στην Πελοπόννησο και στην Ήπειρο τα νεκρά δένδρα από την ασθένεια είναι χιλιάδες.

3. Προσβάλλει άλλα φυτά εκτός από πλατάνια;

Όχι, το παθογόνο αυτό προσβάλλει μόνο είδη πλατάνου. Ο ελληνικός (ανατολικός) πλάτανος (Platanus orientalis), εμφανίζει πολύ μεγάλη ευπάθεια στην ασθένεια. Η ασθένεια είναι επίσης καταστρεπτική και σε άλλα είδη πλατάνου όπως ο αμερικανικός (δυτικός) πλάτανος (Platanus occidentalis), καθώς και στο υβρίδιο μεταξύ των δύο αυτών ειδών, που ονομάζεται σφενδαμνόφυλλος πλάτανος (Platanus Χ acerifolia) και το συναντάμε σε πολλές από τις πόλεις της δυτικής Ευρώπης.

4. Από πού έχει έλθει η ασθένεια;

Ο μύκητας Ceratocystis platani που προκαλεί την ασθένεια έχει εισαχθεί στην Ευρώπη από τη Βόρεια Αμερική. Κατά πάσα πιθανότητα μεταφέρθηκε με κιβώτια από ξύλο πλατάνου από τα αμερικανικά στρατεύματα, κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου στην Ιταλία και τη Γαλλία. Στην Ελλάδα πιθανολογείται ότι έχει εισαχθεί με φυτά πλατάνου από την Ιταλία.

5. Σε ποιες περιοχές της Ελλάδας έχει βρεθεί η ασθένεια;

Η ασθένεια μέχρι το 2013 είχε βρεθεί σε 5 νομούς της Πελοποννήσου (Μεσσηνίας, Ηλείας, Αρκαδίας, Αχαΐας και Κορινθίας), και στους 4 νομούς της Ηπείρου (Ιωαννίνων, Θεσπρωτίας, Πρεβέζης και Άρτας) και σε 2 νομούς της Θεσσαλίας (Καρδίτσας και Τρικάλων). Δεν αποκλείεται να υπάρχει και σε άλλες περιοχές και να μην έχει εντοπιστεί.

6. Ποια είναι τα συμπτώματα της ασθένειας;

Στα αρχικά στάδια τα προσβεβλημένα πλατάνια εμφανίζουν μειωμένη βλάστηση, μικροφυλλία ή/και χλώρωση (κιτρίνισμα) των φύλλων.
Στα μεγάλα δένδρα παρατηρούνται νεκρά κλαδιά συνήθως στη μία πλευρά του δένδρου, ενώ στη συνέχεια η προσβολή επεκτείνεται και στα υπόλοιπα κλαδιά.
Σε μικρότερα δένδρα παρατηρείται ολική νέκρωση του δένδρου μέσα σε μία βλαστική περίοδο.
Στις εστίες προσβολής διακρίνονται συνήθως νεκρά δένδρα και δίπλα τους άλλα δένδρα σε διάφορα στάδια προσβολής, με νεκρούς κλάδους και κιτρινισμένα φύλλα.
Στα προσβεβλημένα δένδρα που δεν έχουν νεκρωθεί ακόμα, όταν αφαιρεθεί ο φλοιός, παρατηρείται μεταχρωματισμός του ξύλου σε μορφή λωρίδων χρώματος κυανόμαυρου έως καστανόμαυρου.

7. Πώς διαδίδεται η ασθένεια;

Ο μύκητας εισβάλλει στο δένδρο από πληγές στα κλαδιά, τον κορμό ή τις ρίζες.
Μολυσμένα εργαλεία. Συχνός τρόπος διασποράς της ασθένειας είναι με πριόνια, αλυσοπρίονα, τσεκούρια κ.λπ., που έχουν χρησιμοποιηθεί σε προσβεβλημένα δένδρα και στη συνέχεια σε υγιή.
Εκσκαπτικά μηχανήματα. Η ασθένεια διαδίδεται επίσης με εκσκαπτικά μηχανήματα (μπουλντόζες, εκσκαφείς κ.λπ.) που χρησιμοποιούνται σε περιοχές με προσβολές και στη συνέχεια μεταφέρονται σε άλλες περιοχές.
Αναστομώσεις των ριζών. Σε κάθε εστία προσβολής, το παθογόνο διαδίδεται υπογείως από τα προσβεβλημένα δένδρα στα γειτονικά υγιή με την επαφή και αναστόμωση των ριζών τους.
Μέσα στα ποτάμια και τους χείμαρρους τα προσβεβλημένα δένδρα σπάζουν και μεταφέρονται με το νερό δημιουργώντας νέες εστίες προσβολής.

8. Τι πρέπει να κάνουμε για να προστατέψουμε τα πλατάνια;

Αποφυγή παρεμβάσεων
Αποφεύγουμε την υλοτομία, κλάδευση και την με οιονδήποτε τρόπο πλήγωση των δένδρων πλατάνου, ιδιαίτερα σε περιοχές που έχει εντοπιστεί η ασθένεια.
Αποφεύγουμε την είσοδο μηχανημάτων και τις πάσης φύσεως χωματουργικές εργασίες σε περιοχές που φύονται πλατάνια.

Απολύμανση
Εκσκαπτικά μηχανήματα που πρόκειται να χρησιμοποιηθούν ή έχουν χρησιμοποιηθεί σε περιοχές με πλατάνια θα πρέπει να πλένονται με επιμέλεια και να απολυμαίνονται. Επίσης, όλα τα εργαλεία που χρησιμοποιούνται σε πλατάνια πρέπει να απολυμαίνονται πριν και μετά τη χρήση τους.
Απολυμαντικά: Για την απολύμανση εργαλείων μπορεί να χρησιμοποιηθεί ένα διάλυμα χλωρίνης 20% ή πράσινο οινόπνευμα ή φορμόλη 5%. Επίσης, εγκεκριμένα σκευάσματα με τεταρτοταγή άλατα του αμμωνίου (quaternaryammonium) ή orthophenylphenol μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την απολύμανση εργαλείων και μηχανημάτων.

9. Πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί η ασθένεια σε μία περιοχή;

Όταν η ασθένεια βρίσκεται στα αρχικά στάδια (σε μικρές εστίες προσβολής) μπορούν να ληφθούν μέτρα για την αποτροπή της επέκτασης της ασθένειας στα γειτονικά υγιή δένδρα, μέσω των αναστομώσεων του ριζικού συστήματος.
Χρησιμοποίηση ζιζανιοκτόνων. Νεκρώνονται τα ασθενή φυτά και τα γειτονικά τους υγιή και έτσι αποφεύγεται η διάδοση της ασθένειας μέσω του ριζικού συστήματος.
Καταστροφή των προσβεβλημένων δένδρων. Τα προσβεβλημένα δένδρα καθώς και τα γειτονικά τους που έχουν νεκρωθεί από τα ζιζανιοκτόνα πρέπει να υλοτομούνται και το παραγόμενο ξύλο να καταστρέφεται με καύση.

10. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν τα νεκρά δένδρα για καυσόξυλα;

Όχι, η υλοτομία και διακίνηση του ξύλου από τα νεκρά δένδρα για καυσόξυλα ή οποιαδήποτε άλλη χρήση ενέχει τον κίνδυνο διάδοσης του παθογόνου σε νέες περιοχές και απαγορεύεταιαπό τη νομοθεσία.

11. Ποιον πρέπει να ειδοποιήσω εάν δω ύποπτα συμπτώματα της ασθένειας;

Εάν παρατηρήσετε δένδρα με ύποπτα συμπτώματα προσβολής ειδοποιήστε τη Δασική Υπηρεσία ή τη Διεύθυνση Γεωργίας της περιοχής σας.

12. Υπάρχουν φυτά πλατάνου ανθεκτικά στην ασθένεια;

Στη Γαλλία έχουν δημιουργηθεί τεχνητά υβρίδια μεταξύ του δυτικού (αμερικανικού) πλατάνου (P. occidentalis) και του ανατολικού πλατάνου (P. orientalis) τα οποία είναι ανθεκτικά στην ασθένεια και θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν σε περιοχές με προσβολές.

Πανελλαδική δημοσκόπηση αποκαλύπτει ότι η συντριπτική πλειονότητα των Ελλήνων πολιτών θεωρεί πραγματική απειλή την υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος και ζητά αυστηρότερη νομοθεσία για την προστασία της φύσης στην Ελλάδα.

Τα πρώτα αποτελέσματα του πρωτοποριακού προγράμματος «Ανακύκλωση με Διαλογή στην Πηγή», για το πρώτο εξάμηνο υλοποίησής του στα σχολεία του δήμου Παύλου, 

Η ενεργειακή πολιτική πολλών κρατών τελεί υπό την ομηρία των πολυεθνικών εδώ και 20 χρόνια. Διότι στην ουσία αυτό εξασφαλίζει η Συνθήκη του «Ενεργειακού Χάρτη», η οποία έχει διαφύγει της προσοχής του κοινού. Όταν απειλούνται οι επενδύσεις ή τα κέρδη των πολυεθνικών που δραστηριοποιούνται στον τομέα της ενέργειας σε μια χώρα που δεσμεύεται από τη Συνθήκη, η κυβέρνησή της αναγκάζεται να αποζημιώσει τις εταιρείες ή να τροποποιήσει την πολιτική της. Μέχρι σήμερα, διάφορες εταιρείες έχουν εισπράξει συνολικά ως αποζημιώσεις 51 δισεκατομμύρια δολάρια από κρατικά κονδύλια.

του Μιχάλη Γιαννεσκή / The Press Project

Η ΕΕ και διάφορα κράτη από όλον τον κόσμο υπέγραψαν το 1991 τον Ευρωπαϊκό Ενεργειακό Χάρτη,το «πολιτικό θεμέλιο» που εκφράζει «τις αρχές οι οποίες πρέπει να στηρίξουν τη διεθνή ενεργειακή συνεργασία, βασισμένη στο κοινό συμφέρον για ασφαλή ενεργειακό εφοδιασμό και βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη». Το 1994, η Συνθήκη του Ενεργειακού Χάρτη (Energy Charter Treaty – ECT) υπεγράφη από την ΕΕ και 49 χώρες (Ρωσική Ομοσπονδία, χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, 15 κράτη-μέλη της ΕΕ και τα υπόλοιπα μέλη του ΟΟΣΑ) και το 1998 τέθηκε σε ισχύ. Από το 2015 η Συνθήκη συμπεριλαμβάνει τον Διεθνή Ενεργειακό Χάρτη που έχει υπογραφεί από 82 κράτη, την ΕΕ και 4 άλλους διακρατικούς οργανισμούς. Από αυτά τα κράτη, 54 έχουν επικυρώσει πλήρως τη Συνθήκη και δεσμεύονται από τις διατάξεις της, ενώ η Ρωσική Ομοσπονδία και η Ιταλία έχουν ήδη αποχωρήσει.

Η Συνθήκη καθορίζει κάθε τομέα της παραγωγής, του εμπορίου και της μεταφοράς ενέργειας. Η Κομισιόν τονίζει ότι η Συνθήκη «προσφέρει νομική βεβαιότητα και αυξημένη προβλεψιμότητα για τους ξένους επενδυτές» (Ανακοίνωση ΙΡ/97/1152, 17/12/1997). Οι κυβερνήσεις υιοθετούν τη ρητορική της Κομισιόν. Παράδειγμα ο Υπουργός Ενέργειας της Κύπρου Γιώργος Λακκοτρύπης, ο οποίος κατά την 24η Διάσκεψη του Ενεργειακού Χάρτη στη Λευκωσία το 2013, σημείωσε ότι «είναι σημαντικό για τους ξένους επενδυτές και τις εταιρείες αλλά και για την Κύπρο να υπάρχει σωστό πλαίσιο προστασίας». Όμως, ακριβώς ποιους προστατεύει η Συνθήκη;

«Ανεξάρτητοι» διαιτητές παραγκωνίζουν τα κρατικά και διεθνή  δικαστήρια

Όταν συζητιόταν η Διατλαντική Συνθήκη TTIP πριν μερικά χρόνια υπήρξε μεγάλη  κατακραυγή και πολλές κινητοποιήσεις. Ένα κύριο ζήτημα ήταν το αδιαφανές σύστημα διαιτησίας (η «Επίλυση Διαφορών μεταξύ Επενδυτών και Κρατών»), γνωστό με το ακρωνύμιο ISDS. Ωστόσο, ένα παρόμοιο  σύστημα διαιτησίας για τον ενεργειακό τομέα, το οποίο αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο του Ενεργειακού Χάρτη και εφαρμόζεται πολλά χρόνια, παραμένει ασχολίαστο από τα ΜΜΕ και απαρατήρητο από την κοινή γνώμη.

Το εν λόγω σύστημα αποκλείει τα κρατικά και τα ευρωπαϊκά ή διεθνή δικαστήρια από οιαδήποτε ανάμειξη στην επίλυση διαφορών μεταξύ επενδυτών  και κρατών. Κάθε επίλυση ανατίθεται σε μια τριμελή επιτροπή, τα μέλη της οποίας είναι «ανεξάρτητοι» δικηγόροι. Όλες οι υποθέσεις για διαιτησία έχουν υποβληθεί από επενδυτές. Αρκετές παραμένουν απόρρητες ή τα στοιχεία που δημοσιεύονται για αυτές είναι μηδαμινά.  Οι περισσότερες αποφάσεις των επιτροπών (61%) είναι υπέρ των επενδυτών.

Η Συνθήκη δίνει τη δυνατότητα σε πολυεθνικές εταιρείες να απαιτήσουν αποζημιώσεις, ακόμα και όταν η χώρα στην οποία έχουν την έδρα τους δεν έχει υπογράψει τη Συνθήκη. Για παράδειγμα, ο Καναδάς υπέγραψε αρχικά τον Χάρτη του 1991, αλλά απείχε από τις συνθήκες του 1994 και 2015. Ωστόσο, η καναδική εταιρεία εξόρυξης ορυκτών Khan Resources χρησιμοποίησε την ολλανδική Khan Netherlands για να κάνει αγωγή κατά της κυβέρνησης της Μογγολίας, από την οποία η εταιρεία αποζημιώθηκε με 80 εκατ. δολάρια.

Ασφαλιστήριο ή πηγή επιπρόσθετου κέρδους;

Το Corporate Europe Observatory υπογραμμίζει ότι η Συνθήκη αφήνει «παράθυρα» για την κατάχρησή της από εικονικές και επενδυτικές εταιρείες. Για παράδειγμα, 23 από τις 24 «ολλανδικές» εταιρείες που έχουν υποβάλλει αγωγές κατά κρατών είναι εικονικές. Το 88% των αγωγών που έχουν υποβληθεί κατά των περικοπών των επιδοτήσεων ανανεώσιμης ενέργειας στην Ισπανία δεν προέρχονται  από παραγωγούς ανανεώσιμης ενέργειας, αλλά από επενδυτικές εταιρείες.

Οι αγωγές επενδυτών κατά κρατών έχουν αποδειχθεί κερδοφόρες και ο αριθμός τους αυξάνεται ραγδαία. Ο μέσος αριθμός αγωγών ανά έτος το 2013-2017 ήταν οκταπλάσιος από τον αντίστοιχο κατά την περίοδο 1998-2008. Περίπου το 60% από τις αγωγές προέρχονται από συμφέροντα που έχουν έδρα στην Ολλανδία, στη Γερμανία, στο Λουξεμβούργο, στην Βρετανία και στην Κύπρο.

Μερικοί επενδυτές χρησιμοποιούν τη Συνθήκη όχι μόνο σαν ασφαλιστήριο, αλλά σαν πηγή επιπρόσθετου κέρδους, ζητώντας αποζημιώσεις για υποθετικά μελλοντικά κέρδη. Όταν η ιταλική κυβέρνηση έβαλε φραγμό σε νέες εξορύξεις πετρελαίου και φυσικού αερίου στις ιταλικές θάλασσες, η εταιρεία Rockhopper ζήτησε αποζημίωση για το κόστος των ερευνών της στην Αδριατική (40-50 εκατ. δολάρια), αλλά και για κέρδη 200-300 εκατ. δολαρίων που υπολόγιζε ότι θα έβγαζε μελλοντικά από την εκμετάλλευση των ορυκτών καυσίμων. Άλλες εταιρείες απαίτησαν αποζημιώσεις από την κυβέρνηση του φτωχότερου κράτους της ΕΕ, της Βουλγαρίας, όταν μείωσε τις τιμές ηλεκτρικού για τους καταναλωτές.

Οι επενδυτές προστατεύονται ακόμα και όταν ένα κράτος αποχωρήσει από τη Συνθήκη – όπως η Ιταλία, η οποία δήλωσε το 2015 ότι αποχωρεί λόγω της πληθώρας αγωγών που αιτούντο αποζημιώσεις από την κυβέρνησή της – αφού οι διατάξεις της Συνθήκης ισχύουν για προϋπάρχουσες επενδύσεις για 20 χρόνια μετά την αποχώρηση μιας χώρας.

Παρόλα τα προαναφερθέντα και το κόστος των αποζημιώσεων που επωμίζονται οι φορολογούμενοι, ιθύνοντες και αξιωματούχοι προωθούν τη Συνθήκη σαν να μην αντιλαμβάνονται τις παγίδες που ενέχει για τις οικονομίες των κρατών. Βέβαια, όπως είχε πει ο συγγραφέας Άπτον Σίνκλερ, δύσκολα κάποιος αντιλαμβάνεται κάτι, όταν ο μισθός του εξαρτάται από το να μην το αντιληφθεί [ή από το να το αποσιωπήσει].

Η Κομισιόν κλείνει το μάτι στους επενδυτές

Τον περασμένο Μάρτιο, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο αποφάσισε ότι όταν δύο συμφέροντα με έδρα την ΕΕ έχουν διαφορές, οι διαιτησίες τύπου ISDS  σε διμερείς συνθήκες παραβιάζουν την νομοθεσία της ΕΕ, καθότι παραγκωνίζουν τα ευρωπαϊκά δικαστήρια. Περίπου οι μισές περιπτώσεις διαφορών μεταξύ συμφερόντων που εδρεύουν στην ΕΕ αφορούν τη Συνθήκη. Ωστόσο, η απόφαση του δικαστηρίου δεν ισχύει σε αυτές τις περιπτώσεις, καθότι δεν η Συνθήκη δεν είναι διμερής. Παραδόξως, η Κομισιόν δήλωσε στις 19 Ιουλίου ότι η απόφαση του Δικαστηρίου θα πρέπει να εφαρμόζεται και στις παραπάνω περιπτώσεις. Βέβαια η Κομισιόν γνωρίζει ότι ένας πολυεθνικός χαμαιλέοντας εύκολα μπορεί να εμφανιστεί με έδρα εκτός της ΕΕ.

Η Κομισιόν προώθησε τη Συνθήκη δηλώνοντας ότι στόχευε στην προστασία της ενεργειακής επάρκειας των μελών-κρατών και του περιβάλλοντος. Όμως οι διατάξεις-κλειδιά της Συνθήκης αφορούν την προστασία των επενδυτών, όπως αναφέρεται ξεκάθαρα στα σχετικά έγγραφα και ειδικά των ξένων επενδυτών, όπως τονίζουν πολλοί νομικοί σύμβουλοι ανά τον κόσμο (βλέπε, για παράδειγμα, εδώ και εδώ). Η αντιμετώπιση των επενδυτών και των φορολογουμένων πολιτών της ΕΕ από την Κομισιόν θυμίζει τη φράση του συγγραφέα Κάρλο Φουέντες «για τους φίλους μας τα πάντα, για τους εχθρούς μας ο νόμος».

Η Ελλάδα επικύρωσε τον Ενεργειακό Χάρτη το 1997 (Ν. 2467). Μέχρι στιγμής δεν έχουν γίνει αγωγές κατά της Ελλάδας από επενδυτές, ή τουλάχιστον δεν έχουν δει το φως της δημοσιότητας, παρότι ότι έχουν ήδη γίνει κατά χωρών με πολύ μικρότερο ενεργειακό προφίλ, όπως η Αλβανία και η ΠΓΔΜ. Ίσως η Ελλάδα είναι ιδιαίτερα προσεκτική στις συναλλαγές της με τους επενδυτές. Ίσως ικανοποιεί πλήρως τις απαιτήσεις τους.

Όμως οι επικείμενες συμφωνίες για την εκμετάλλευση των ενεργειακών πόρων της χώρας εμπλέκουν κολοσσιαία συμφέροντα και το επενδυτικό τοπίο αλλάζει σημαντικά. Στις 27 Σεπτεμβρίου υπογράφτηκαν οι αρχικές συμβάσεις με την Total και την ExxonMobil για την εκμετάλλευση υδρογονανθράκων από τον Υπουργό Ενέργειας Γ. Σταθάκη, ο οποίος εξέφρασε την ελπίδα να μπει η Ελλάδα στον χάρτη των παραγωγών χωρών, ενώ σε σχέση με την προστασία του περιβάλλοντος υπογράμμισε ότι στην Ελλάδα ισχύει η ευρωπαϊκή νομοθεσία που είναι η αυστηρότερη στον κόσμο. Το γεγονός ότι η προστασία των επενδυτών που παρέχει η Συνθήκη του Ενεργειακού Χάρτη είναι επίσης η αυστηρότερη στον κόσμο και στην ουσία καθιστά την ενεργειακή πολιτική όμηρο των πολυεθνικών πέρασε για άλλη μια φορά απαρατήρητο.