Επισημάνσεις περιβαλλοντικής υποβάθμισης στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα
Σοφία Ε. Παυλάκη,
Δικηγόρος, ΜΔΕ Δασική & Περιβαλλοντική πολιτική,
υπ. Δρ. Παν/μίου Αιγαίου,
μέλος Επιστημονικού Συμβουλίου Επιμελητηρίου Περιβάλλοντος & Βιωσιμότητας
Η εισήγηση αναπτύχθηκε στο πλαίσιο Ημερίδας με τίτλο: «Ανεμογεννήτριες – Φωτοβολταϊκά – Ιχθυοκαλλιέργειες. Αυτό είναι το μέλλον του Δήμου Ερέτριας;» που διοργάνωσε ο Δήμος Ερέτριας Ν. Ευβοίας σε συνεργασία με το Επιμελητήριο Περιβάλλοντος και Βιωσιμότητας, την Κυριακή 19 Ιανουαρίου 2025 ώρα 12:00, στην αίθουσα εκδηλώσεων του 1ου Δημοτικού Σχολείου Ερέτριας
Κυρίες και κύριοι καλημέρα σας, με θερμές ευχαριστίες προς τους διοργανωτές για την πρόσκληση και τη φιλοξενία τους!
Είμαστε σήμερα κοντά σας για να επισημάνουμε φαινόμενα περιβαλλοντικής υποβάθμισης στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα που σταδιακά μας αποστέρησαν τη φύση που αγαπήσαμε, μέσα στην οποία μεγαλώσαμε και λάβαμε τα πρώτα ερεθίσματα της ζωής μας.
Η φύση ανέκαθεν υπήρξε πηγή ζωής, χαράς, δημιουργίας για τον άνθρωπο. Στην Ελλάδα η φύση ταυτίστηκε με τη μοίρα του λαού μας, έγινε πρόθυμη συνοδοιπόρος στους αγώνες του, καταφυγή, έμπνευση, πατρίδα, ελπίδα και παρηγοριά του.
«Τα μάτια μου δεν είδαν τόπον ενδοξότερον από τούτο τ’ αλωνάκι», θα γράψει στα χρόνια του μεγάλου αγώνα ο Διονύσιος Σολωμός στους «Ελεύθερους πολιορκημένους» του. «Αυτός ο κόσμος ο μικρός, ο μέγας», θ’ αναφωνήσει ο Οδυσσέας Ελύτης στο «Άξιον Εστί» αντικρίζοντας το θαύμα του ελληνικού τοπίου και του Αιγαίου που ύμνησε με τους στίχους του όσο κανείς.
Όπου κι αν κοιτάξει κανείς στην Ελλάδα, τοπία ιλιγγιώδη, μυστηριακά, τρυφερά, …αθόρυβα και ταπεινά γεννούν τα ίδια τις αξίες και την ομορφιά που στο διάβα των αιώνων συνταίριασε μοναδικά και διέσωσε εκείνο που αποκαλούμε «ελληνική ψυχή».
Το τοπίο στην Ελλάδα, είτε το βρίσκεις στις με κόπο λαξεμένες ξερολιθιές στην πλαγιά ενός νησιού που επικρέμεται στο πέλαγος, είτε στις γρανιτένιες ράχες πάνω στα αδιάβατα και αιώνια βουνά, στέκει αδύνατο να το προσπεράσεις χωρίς να αφήσεις κάτι από την καρδιά σου επάνω του… Ένα κομμάτι της ολάκερο που θα το ξαναπάρεις πίσω διδαγμένο αλήθειες και ομορφιά!
Το να μιλάμε στην Ελλάδα σήμερα για περιβαλλοντική υποβάθμιση και οικολογική καταστροφή, σηματοδοτεί ένα καίριο πλήγμα σε αυτή την αδιάκοπη σχέση μας με την κληρονομιά μας και τη γη, μια ρήξη που όμοιά της δεν έχει ιστορικά ξανασυντελεσθεί.
Αν η θέα ενός τοπίου αποτελεί το αναγκαίο οπτικό ερέθισμα δια του οποίου η φύση γίνεται αντιληπτή και αποκαλύπτεται στον αισθητό κόσμο του ανθρώπου, αν κάθε τοπίο από μόνο του συνιστά το αποτύπωμα της φύσης στην ανθρώπινη ψυχή, τότε αναμφίβολα βρισκόμαστε μπροστά στην τρομακτική διαπίστωση ότι η καταστροφή του ελληνικού τοπίου και του περιβάλλοντος που συντελείται στις μέρες μας με ραγδαίους ρυθμούς, δεν είναι παρά η κατάλυση αυτού του δεσμού και η επισφράγιση της απώλειας της οδού που πορευτήκαμε αδιάκοπα, εδώ και χιλιάδες χρόνια, από τον Όμηρο ως τις μέρες μας, για να βιώσουμε τη φύση, να αντλήσουμε από τις ομορφιές της, να υπάρξουμε με αυτήν σε σοφή ισορροπία, να γίνουμε καλύτεροι εμπνεόμενοι από το κάλλος και τους νόμους της.
Η επικράτηση της επιχειρηματικής – κερδοσκοπικής ματιάς πάνω στη φύση επέβαλε σταδιακά τη μετατροπή ακόμα και των πιο ευαίσθητων και πολύτιμων -αισθητικά και οικολογικά- τοπίων και οικοτόπων σε ένα σύγχρονο αφιλόξενο και δυστοπικό κατασκεύασμα που μας περιβάλλει, αποτελούμενο από στοιχεία και εικόνες που στερούνται οποιασδήποτε αναφοράς στην οικεία βιοποικιλότητα, στα προστατευόμενα φυσικά στοιχεία και αγαθά, στα τοπία και τους φυσικούς πόρους, αλλά και στα τοπικά αρχιτεκτονικά στοιχεία, στον πολιτιστικό πλούτο και στις παραδόσεις κάθε περιοχής, που θυσιάζονται πολύ εύκολα και πλέον πολύ γρήγορα στο βωμό των επενδύσεων και του κέρδους.
Στρατιές ολόκληρες από ανεμογεννήτριες και πάνελ -τώρα πια και θαλάσσια φωτοβολταϊκά και αιολικά, εξορύξεις, αθρόες επεμβάσεις σε δάση και οικοτόπους, ακόμα και σε καμένα δασικά οικοσυστήματα, συστηματικές αποψιλώσεις δασών που βαφτίζονται ευφάνταστα ως «αντιπυρική θωράκιση», πολεοδομικές επεκτάσεις και εντελώς ανώφελες -αν όχι καταστροφικές αναπλάσεις, υδατοκαλλιέργειες, μπαζώματα, μικρά υδροηλεκτρικά με τεράστιες όμως επιπτώσεις στον ήδη δοκιμαζόμενο ελληνικό υδροφόρο, άλωσαν και εξακολουθούν να αλώνουν τα περήφανα βουνά μας, κατέκλυσαν την ελληνική ύπαιθρο, κατέλαβαν τους βοσκοτόπους και τα χωράφια των γεωργών και των κτηνοτρόφων μας, μετέτρεψαν το παράκτιο και νησιωτικό θαύμα σε μια πραγματικότητα εφιαλτική που κανείς δεν επιθυμεί πλέον να αντικρίζει και που πολύ δύσκολα ο απλός άνθρωπος μπορεί πια να το αντιπαλέψει.
Η συστηματική υποβάθμιση και καταστροφή της φύσης και η αλλοίωση του ελληνικού τοπίου που συντελείται στις μέρες μας, προσβάλλουν καίρια το συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα της απόλαυσης του συνόλου των περιβαλλοντικών αγαθών από κάθε άνθρωπο στη χώρα και συνιστούν σοβαρό πλήγμα για τον ζωτικό του χώρο που επιτρέπει την ελεύθερη, αβίαστη και ολοκληρωμένη ανάπτυξη της προσωπικότητάς του μέσα σε περιβάλλον υγιές, αρμονικό και οικολογικά αλώβητο και ισορροπημένο.
Πέρα από την περιβαλλοντική επιβάρυνση αυτή καθ’ εαυτή και την παραβίαση κατοχυρωμένων δικαιωμάτων, η ακολουθούμενη επίσημη πολιτική για την υποκριτικά αποκαλούμενη «πράσινη ανάπτυξη», υπονομεύει συστηματικά όχι μονάχα το παρόν μας αλλά και το μέλλον το οποίο ανήκει πρωτίστως στις επερχόμενες γενιές, που είναι βέβαιο ότι έχουν ήδη αποστερηθεί οριστικά -πολύ πριν το γνωρίσουν- το αναφαίρετο δικαίωμά τους στην απόλαυση όλων των περιβαλλοντικών αγαθών που ανέκαθεν κατέστησαν τον τόπο αυτό όμορφο, ποθητό και από κάθε άποψη ευλογημένο. Ας αναλογιστούμε μονάχα πως κανένα από τα παιδιά μας δεν θα αντικρίσει το Δάσος της Δαδιάς που θαυμάσαμε οι μεγαλύτεροι κάποτε. Τα πυκνά, δροσερά πευκοδάση της βόρειας Εύβοιας να καθρεφτίζονται ως το κύμα, την Πάρνηθα με τα μοναδικά της ελατοδάση, τις κορυφές των βουνών μας απάτητες και ελεύθερες και όχι πακτωμένες τσιμέντο και σίδερο από τα γιγάντια αιολικά… Αλλά και στις πόλεις, τις παλιές γειτονιές, τις δροσερές δεντροστοιχίες τους, τις καταπράσινες ρεματιές τους, τον ελεύθερο, ανοικτό ορίζοντα και το άπλετο φως που σφράγισε οριστικά το τσιμέντο.
Τεράστιες ενεργειακές επενδύσεις συντελούνται εδώ και χρόνια, χωρίς επίσημο χωροταξικό σχεδιασμό με βάση τα διεθνή και ευρωπαϊκά πρότυπα, παρά την καταδίκη της Ελλάδας για παρατεταμένες παραβιάσεις της ευρωπαϊκής νομοθεσίας από την αθρόα χωροθέτηση και την αδειοδότηση του συνόλου των έργων και επεμβάσεων στο περιβάλλον χωρίς προηγούμενη δέουσα εκτίμηση των στόχων διατήρησης οικοτόπων και ειδών (βλ. απόφαση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης της 17ης Δεκεμβρίου 2020, υπόθεση C‑849/2019) και παρά την Αιτιολογημένη Γνώμη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής του Φεβρουαρίου 2023, η οποία εξειδίκευσε στο θέμα της αδειοδότησης αιολικών εγκαταστάσεων στην Ελλάδα την ως άνω καταδικαστική απόφαση του Δικαστηρίου, αναφέροντας ρητά ότι σε κάθε περίπτωση αδειοδότησης αιολικών εγκαταστάσεων σε προστατευόμενες περιοχές παραβιάζεται η περιβαλλοντική νομοθεσία της ΕΕ, αφού δεν έχει προηγουμένως συντελεστεί από την ελληνική πολιτεία, ως όφειλε, η δέουσα εκτίμηση των στόχων διατήρησης οικοτόπων και ειδών (https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/el/inf_23_525).
Και όλα αυτά ενώ η Ελλάδα έχει υπερκαλύψει τους ενεργειακούς της στόχους και ενώ έχει καταστεί ξεκάθαρο ότι η λεγόμενη «πράσινη ενέργεια» μόνο πράσινη δεν είναι, αφού στο υποτιθέμενο οικολογικό της πρόσημο ουδόλως συνυπολογίζονται οι ενεργοβόροι τρόποι και τα επικίνδυνα και βαρέα υλικά που απαιτούνται για την παραγωγή των ανεμογεννητριών ή των πάνελ, η θυσία πολύτιμων περιοχών της φύσης, βιοποικιλότητας και φυσικών πόρων για την εγκατάσταση και τη λειτουργία τους χωρίς δυνατότητα ουσιαστικής αποκατάστασης μετά το πέρας της επένδυσης, αλλά και το τίμημα που πληρώνουν οι τοπικές κοινωνίες από την απώλεια ζωτικής γης, καθώς και το πλήγμα στους παραδοσιακούς τρόπους διαβίωσης, στην ήπια ανάπτυξη, στον βιώσιμο τουρισμό και στις ασχολίες που ακολουθούσαν επί αιώνες.
Μόνο στην Εύβοια σήμερα υδατοκαλλιέργειες, πλωτά φωτοβολταϊκά και υπεράκτια αιολικά προωθούνται στον Ευβοϊκό κόλπο και εγκαταστάσεις ΑΠΕ στα ήδη πληγωμένα βάναυσα από τις καταστροφικές πυρκαγιές εδάφη της, πέρα από τις εκατοντάδες ανεμογεννήτριες που έχουν αλλοιώσει ήδη κυρίως το νότιο τμήμα της ορεινής ενδοχώρας της, απειλώντας να καταστήσουν ολόκληρο τον τόπο εντελώς αβίωτο. Και όπως όλα δείχνουν, οι υιοθετούμενες πολιτικές θα οδηγήσουν σε ακόμα πιο ραγδαία υποβάθμιση, μόλυνση και καταστροφή των υδάτων, των δασών, των οικοτόπων και του τοπίου με όλα τα είδη και τους φυσικούς πόρους που φιλοξενούν.
Αυτά όλα συντελούνται σε απόσταση αναπνοής από τον ήδη δραματικά επιβαρυμένο χώρο της Αττικής, για την οποία η Εύβοια ανέκαθεν στάθηκε το πολύτιμο φυσικό της προπύργιο που της διασφάλιζε το μοναδικό της κλίμα και το εξαίσιο τοπίο της, αυτό το κλίμα και αυτό το τοπίο όπου αναδείχθηκε και ήκμασε η φιλοσοφία, η ποίηση, η δημοκρατία, το θέατρο και όλες εκείνες οι μεγάλες, αιώνιες και πανανθρώπινες αξίες πάνω στις οποίες θεμελιώθηκε ένας πολιτισμός προσηλωμένος στην αναζήτηση της δικαιοσύνης, της ομορφιάς και της αλήθειας, έχοντας στην καρδιά του τον σεβασμό στο πρόσωπο του ανθρώπου, στις αγωνίες και στις πραγματικές, λελογισμένες ανάγκες του.
Κυρίως η νομοθεσία των τελευταίων ετών διαδραμάτισε έναν καθολικά αντιπεριβαλλοντικό ρόλο θεσμοθετώντας διαδικασίες και επιτρέποντας επεμβάσεις στη φύση και στο τοπίο με τρομακτικές επιπτώσεις στην οικολογική ισορροπία, στη διατήρηση, στην ποιότητα και στη βιωσιμότητά τους. Ενδεικτικά αναφέρονται ο ν. 4685/20 που εξαίρεσε ανεπίτρεπτα τα αισθητικά δάση από την περιβαλλοντική νομοθεσία, ο ν. 5024/2023 που επέτρεψε την εξαγορά καταπατημένων ακινήτων του Δημοσίου στα οποία εμπεριέχονται δάση και οικότοποι, ο ν. 5037/2023 που επέτρεψε την απόδοση παρανόμως εκχερσωθέντων δασών σε αγροτική χρήση σε αντίθεση με το Σύνταγμα και τη νομολογία του ΣτΕ, η απόφαση 50743/2017 που επέτρεψε την αναθεώρηση του εθνικού καταλόγου περιοχών Natura με δραματικές επιπτώσεις ακόμα και σε σπάνια οικοσυστήματα, όλοι οι νόμοι που επέτρεψαν εγκαταστάσεις ΑΠΕ ακόμα και σε αναδασωτέες εκτάσεις κατά παράβαση του Συντάγματος, η συστηματική νομιμοποίηση της αυθαίρετης και εκτός σχεδίου δόμησης και πολλά άλλα.
Απέναντι σε όλα αυτά, εκείνο που περίτρανα απεδείχθη είναι πως η Εύβοια δεν διαθέτει μόνον εκπληκτική φυσική ομορφιά αλλά και ψυχή, που ήδη δείχνει τη θαυμαστή ποιότητα και τη δύναμή της, αναλαμβάνοντας μέρα με την ημέρα και πιο πολύ τη μοίρα του τόπου στα χέρια της, αποφασισμένη να δώσει αγώνες για όλα εκείνα που στο διάβα των χρόνων στάθηκαν για τους ανθρώπους της πολύτιμα, μονάκριβα, αγαπημένα και σεβαστά.
Και η ψυχή της Εύβοιας είστε όλοι εσείς που είστε σήμερα εδώ, που με το ψήφισμά σας, τους αγώνες σας, την ευαισθησία σας, ενώσατε τη φωνή και τις δυνάμεις σας ενάντια στην απαξίωση του τόπου σας, κάνοντας ξεκάθαρη τη σθεναρή αντίθεσή σας στις σύγχρονες μορφές καταστροφής που επιχειρούν να αφανίσουν όλα εκείνα που «είναι» και σημαίνει η Εύβοια μέσα από τη μακραίωνη ιστορία της, τα απαράμιλλα τοπία της, τις καταγάλανες ακτές της, τα βουνά της, τους οικισμούς της, τις παραδόσεις και τους ανθρώπους της.
Με θέληση και αποφασιστικότητα, πολιτικές ορθής διαχείρισης, ενημέρωση και ευαισθητοποίηση μπορούμε να αντισταθούμε σε περαιτέρω προσβολές του ήδη επιβαρυμένου περιβάλλοντος και του ζωτικού μας χώρου. Είναι επίσης σημαντικό από τη σχολική ηλικία, να εργασθούμε για να έχουμε πολίτες περιβαλλοντικά υπεύθυνους με γνώση, ευαισθησία και ουσιαστική αγάπη για τη φύση. Και στο σημείο αυτό θα ήθελα να τονίσω πως δεν είναι τυχαίο ότι η εκδήλωση αυτή γίνεται σήμερα μέσα σε ένα σχολείο, γεγονός που αποδεικνύει την αγάπη και το ενδιαφέρον της διευθύντριας και των υπευθύνων και διδασκόντων για το περιβάλλον του τόπου τους.
Η ισοπεδωτική απεμπόληση κάθε αγαθού στην αχαλίνωτη κερδοσκοπική άποψη για τη ζωή που επικρατεί στις μέρες μας, ας μη σταθεί εμπόδιο για κανέναν στο δικαίωμα και στον αγώνα του ανθρώπου για μια ζωή εδραιωμένη στην ανάγκη του για δημιουργία και βίωση της ομορφιάς στην καθημερινότητά του, στις σχέσεις του με τους συνανθρώπους του, στο περιβάλλον του, στον λειτουργικό του ρόλο στην κοινωνία, στις πολιτικές και στις αποφάσεις του.
Η καταστροφή του περιβάλλοντος και η αισθητική απαξίωση του τοπίου σηματοδοτούν το εσωτερικό κενό του σύγχρονου ανθρώπου, την εσωτερική του σύγχυση που τον ωθεί να ενεργεί αυτοκαταστροφικά. Ωστόσο η ανθρώπινη θέληση είναι αδάμαστη, ανεξάντλητη και εφευρετική μέσα στην αγάπη για ζωή και δημιουργία, που έμφυτα μας οδηγεί. Σε τούτο ας προστρέξουμε με την ελπίδα να δούμε τον σύγχρονο άνθρωπο να αντλεί ξανά ευχαρίστηση και δύναμη από την επαφή του με τη φύση και τα τοπία του. Να ξαναβρεί τη χαμένη του οδό… μέσα στην ομορφιά που του δόθηκε ως δώρο, όμως η καταστροφή της συντελείται σήμερα με ένα κόστος τρομακτικό.
Κλείνοντας επιτρέψτε μου να μεταφέρω στη συγκέντρωσή μας τα λόγια του Γιώργου Σεφέρη που παραμένουν πιο επίκαιρα από ποτέ:
«Ανήκω σε µια χώρα µικρή. Ένα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο, που δεν έχει άλλο αγαθὸ παρά τον αγώνα του λαού, τη θάλασσα και το φως του ήλιου. Είναι µικρός ο τόπος µας, αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια και εκείνο που τη χαρακτηρίζει είναι ότι µας παραδόθηκε χωρίς διακοπή.
Η ελληνική γλώσσα δεν έπαψε ποτέ της να µιλιέται. Δέχτηκε τις αλλοιώσεις που δέχεται καθετί ζωντανό, αλλά δεν παρουσιάζει κανένα χάσµα. Άλλο χαρακτηριστικό αυτής της παράδοσης είναι η αγάπη της για την ανθρωπιά, κανόνας της είναι η δικαιοσύνη.
Στην αρχαία τραγωδία, την οργανωµένη µε τόση ακρίβεια, ο άνθρωπος που ξεπερνά το µέτρο, πρέπει να τιµωρηθεί από τις Ερινύες. Όσο για µένα συγκινούµαι παρατηρώντας πως η συνείδηση της δικαιοσύνης είχε τόσο πολύ διαποτίσει την ελληνικὴ ψυχή, ώστε να γίνει κανόνας του φυσικού κόσµου. Και ένας από τους διδασκάλους µου, γράφει: “Θα χαθούµε γιατί αδικήσαµε…”.
Όσο προχωρεί ο καιρός και τα γεγονότα, ζω ολοένα με το εντονότατο συναίσθημα πως δεν είμαστε στην Ελλάδα, πως αυτό το κατασκεύασμα που τόσο σπουδαίοι και ποικίλοι απεικονίζουν καθημερινά δεν είναι ο τόπος μας, αλλ’ ένας εφιάλτης με ελάχιστα φωτεινά διαλείμματα, γεμάτα μια πολύ βαριά νοσταλγία. Να νοσταλγείς τον τόπο σου, ζώντας στον τόπο σου, τίποτα δεν είναι πιο πικρό.
Ωστόσο νομίζω πως αυτό το συναίσθημα, συνειδητό ή όχι -αδιάφορο, χαρακτηρίζει όσους από τους ανθρώπους μας των εκατό τόσων τελευταίων χρόνων αξίζει να τους λογαριάσει κανείς. Οι μεγάλοι κολυμπητάδες, που αγωνίστηκαν, όσο κρατούσαν τα μπράτσα τους, να φτάσουν και να ιδούνε από πιο κοντά αυτό το σκληρό νησί του Αιόλου, την άλλη Ελλάδα.
Σ’ αυτό τόν κόσµο, που ολοένα στενεύει, ο καθένας µας χρειάζεται όλους τους άλλους. Πρέπει ν’ αναζητήσουµε τον άνθρωπο, όπου και να βρίσκεται. Όταν στον δρόµο της Θήβας, ο Οιδίπους συνάντησε τη Σφίγγα, κι αυτή του έθεσε το αίνιγµά της, η απόκρισή του ήταν: ο άνθρωπος. Τούτη η απλή λέξη χάλασε το τέρας. Έχουµε πολλά τέρατα να χαλάσουµε. Ας συλλογιστούµε την απόκριση του Οιδίποδα».
Και με μια αγαπημένη φράση του άλλου νομπελίστα μας Οδυσσέα Ελύτη:
«Φεύγω με μια ματιά
Ματιά πλατιά όπου ο κόσμος ξαναγίνεται
Όμορφος από την αρχή στα μέτρα της καρδιάς…».
Κλείνω αυτή την ομιλία και σας ευχαριστώ πολύ!
Ανεμογεννήτριες, ιχθυοκαλλιέργειες και πλωτά φωτοβολταϊκά πρόκειται να εγκατασταθούν στο χερσαίο και θαλάσσιο χώρο όλων των δημοτικών ενοτήτων του Δήμου Ερέτριας, μετατρέποντας έναν από τους αρχαιότερους και ωραιότερους Δήμους της χώρας σε απέραντο βιομηχανικό τοπίο. Βιντεοσκοπημένη η εκδήλωση εδώ:
12/04/2025
ΠΗΓΗ: dasarxeio.com