Το νομοσχέδιο του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας ολοκληρώνει, προφανώς, τους σχεδιασμούς για την πλήρη εξουδετέρωση των δημόσιων μηχανισμών ελέγχου της περιβαλλοντικής νομοθεσίας και συνδέεται με τις εξαγγελίες για μέτρα προληπτικής συμμόρφωσης των επιχειρήσεων με τη συμμετοχή ιδιωτών ελεγκτών περιβάλλοντος.
Συγκεκριμένα, στο άρθρο 51 του νομοσχεδίου για την «Ενσωμάτωση της Οδηγίας 2018/2002 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 11ης Δεκεμβρίου 2018», προβλέπεται ότι η Ειδική Υπηρεσία Επιθεωρητών Περιβάλλοντος του άρθρου 9 του νόμου 2947/2001 αντικαθίσταται από τη Γενική Διεύθυνση του Σώματος Επιθεωρητών και Ελεγκτών του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας και, μεταξύ άλλων, καταργείται η παράγραφος 5 που αφορά τις διοικητικές κυρώσεις.
Η παράγραφος αυτή, όπως αναμορφώθηκε το 2011, προβλέπει ότι «σε φυσικά ή νομικά πρόσωπα που προκαλούν οποιαδήποτε ρύπανση ή άλλη υποβάθμιση του περιβάλλοντος», «ανεξάρτητα από την αστική ή ποινική ευθύνη, επιβάλλεται ως διοικητική κύρωση πρόστιμο από 500 μέχρι 2.000.000 ευρώ».
Αναφερόταν επίσης ότι τα πρόστιμα επιβάλλονται ανάλογα με τη σοβαρότητα της παράβασης, τη συχνότητα, την υποτροπή, το ύψος υπέρβασης των θεσμοθετημένων ορίων εκπομπών και την παραβίαση των περιβαλλοντικών όρων και προτύπων περιβαλλοντικών δεσμεύσεων. Ως αρμοδίους για την επιβολή όριζε τον περιφερειάρχη για πρόστιμο έως 200.000 ευρώ, τον γενικό γραμματέα Αποκεντρωμένης Διοίκησης για 200.000-500.000 ευρώ, ενώ για μεγαλύτερα ποσά η απόφαση λαμβανόταν από τον υπουργό Περιβάλλοντος. Οριζόταν επίσης ότι δεν θα μπορούσε να δοθεί κρατική επιχορήγηση ή ενίσχυση εάν είχαν επιβληθεί περιβαλλοντικά πρόστιμα που δεν είχαν εξοφληθεί ή ρυθμιστεί.
Η «Εφ.Συν.» αναζήτησε χθες διευκρινίσεις από το γραφείο του υπουργού Περιβάλλοντος Κ. Σκρέκα, χωρίς να λάβει όμως απάντηση. Πάντως, ο ίδιος ο κ. Σκρέκας, σε συνέντευξη που παραχώρησε στην «Εφ.Συν.» στις 15/5/2021 με τίτλο «Θα βρίσκονται παντού οι ιδιώτες ελεγκτές Περιβάλλοντος», είχε ουσιαστικά δηλώσει τις προθέσεις του για αντικατάσταση των προστίμων από ελέγχους συμμόρφωσης: «Δίνουμε τη δυνατότητα σε διαπιστευμένους ιδιώτες ελεγκτές περιβάλλοντος να συντάσσουν εκθέσεις ελέγχου. Σε αυτές τις εκθέσεις θα υπάρχουν οι συμμορφώσεις αλλά και οι μη συμμορφώσεις της ελεγχόμενης εταιρείας. Εμείς δε θέλουμε να κλείνουμε τις επιχειρήσεις. Τώρα δε γίνονται έλεγχοι, μετά θα γίνονται παντού. Επειδή θα είναι πολλοί αυτοί οι ελεγκτές και θα κάνουν ελέγχους παντού, θα πρέπει να δώσουμε τη δυνατότητα για μικρά χρονικά διαστήματα άμεσης συμμόρφωσης».
Νέα παράταση
Διαιώνιση του χάους που επικρατεί με τους δασικούς χάρτες –εν προεκτάσει και με το Κτηματολόγιο– προκαλεί η νέα τετράμηνη παράταση που δίνει η κυβέρνηση για την υποβολή αντιρρήσεων με το άρθρο 59 του ίδιου νομοσχεδίου. Τον περασμένο Μάιο είχε προκληθεί τεράστια αναστάτωση σε πολλές περιοχές της χώρας και κυρίως στην Κρήτη όταν αναρτήθηκαν χάρτες και ολόκληρες περιοχές χαρακτηρίστηκαν δασικές παρά τις κυβερνητικές υποσχέσεις για αποχαρακτηρισμούς. Υπενθυμίζεται ότι ο χαρακτηρισμός έκτασης ως δασικής οδηγεί σε μεγάλους περιορισμούς ως προς τη χρήση της αλλά και διεκδικήσεις από το Δημόσιο. Τότε, ο Κυριάκος Μητσοτάκης συγκάλεσε σύσκεψη στο Μαξίμου υποσχόμενος οριστική λύση του προβλήματος, που κατέληξε σε εξάμηνη παράταση η οποία λήγει οσονούπω.
Το θέμα είναι ότι οι αντιρρήσεις πρέπει να υποβληθούν αφού γίνουν οι αυτεπάγγελτες διορθώσεις που υποσχόταν η κυβέρνηση. Για να γίνουν όμως οι διορθώσεις, έπρεπε να λυθεί η εκκρεμότητα με τις προσφυγές στο Συμβούλιο της Επικρατείας. Στη συνέντευξη του περασμένου Μαΐου, ο κ. Σκρέκας είχε πει ότι θα περιμένει «την πολύ σημαντική κρίση του ΣτΕ», προσθέτοντας: «Αυτή τη στιγμή εκ των πραγμάτων οι διορθώσεις δεν μπορεί να γίνουν γιατί θα υλοποιηθούν με τη βοήθεια τεχνικών συμβούλων. Μόνο και μόνο η διαδικασία της επιλογής τους παίρνει χρόνο. Μέχρι τότε θα έχει εκδοθεί η απόφαση από το Συμβούλιο της Επικρατείας και θα ξέρουμε πώς θα προχωρήσουμε». Όμως η απόφαση του ΣτΕ μόλις τώρα καθαρογράφηκε, οπότε η όλη διαδικασία βρίσκεται σε πολύπλευρη εκκρεμότητα.
Mια κακή πολιτική για το περιβάλλον
Το νομοσχέδιο προβλέπει τη σύσταση επιτροπής στο ΥΠΕΝ που θα εποπτεύει τους περιβαλλοντικούς ελέγχους, θα συγκροτείται με απόφαση του υπουργού και θα προεδρεύεται από γενικό γραμματέα. Οι έλεγχοι θα περιορίζονται σε διαπιστώσεις για το αν έχουν σημειωθεί παραβάσεις της περιβαλλοντικής νομοθεσίας και σε κατάρτιση σχεδίου συμμόρφωσης. Η προθεσμία συμμόρφωσης θα εξαρτάται από τη σοβαρότητα των παραβάσεων και το κόστος συμμόρφωσης και θα ανέρχεται μέχρι και σε τρία χρόνια. Μετά την προθεσμία συμμόρφωσης θα διεξάγεται νέα αυτοψία και στην περίπτωση που πάλι δεν διαπιστώνεται συμμόρφωση θα καταλογίζονται κυρώσεις.
Με την προτεινόμενη διαδικασία, οι περιβαλλοντικοί έλεγχοι και κυρώσεις καθίστανται πολιτικές αποφάσεις. Καθώς η εποπτεύουσα επιτροπή ελέγχεται από τον υπουργό, ουσιαστικοί έλεγχοι και κυρώσεις δεν θα εγκρίνονται αν αυτός δεν συμφωνεί. Ως συνέπεια, ο υπουργός θα δέχεται πιέσεις από παρανομούσες επιχειρήσεις να αποφύγουν τις κυρώσεις. Η δυνατότητα που τέτοιες επιχειρήσεις θα έχουν να «πέσουν στα μαλακά» ενισχύεται καθώς με την προτεινόμενη διαδικασία παρέχεται στα αρμόδια διοικητικά όργανα μεγάλη διακριτική ευχέρεια ως προς την προθεσμία συμμόρφωσης και την επιβολή κυρώσεων, χωρίς παράλληλα να προβλέπεται λογοδοσία ως προς τις επιδόσεις τους, δείκτες απόδοσης κ.λπ.
Τα παραπάνω βρίσκονται μακριά από τις διεθνείς πρακτικές. Σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ιρλανδία και η Ιταλία, οι περιβαλλοντικοί έλεγχοι έχουν ανατεθεί σε ανεξάρτητες αρχές με επαρκείς πόρους και λογοδοσία. Σε χώρες όπως η Γαλλία και η Πορτογαλία, όπου οι έλεγχοι γίνονται από υπηρεσίες του υπουργείου Περιβάλλοντος, οι υπηρεσίες αυτές έχουν σημαντική λειτουργική αυτονομία και γενικότερα υπάρχει ισχυρότερη κουλτούρα αυτονομίας και λογοδοσίας στη δημόσια διοίκηση.
Ενα δεύτερο προβληματικό στοιχείο είναι ότι οι περιβαλλοντικοί έλεγχοι περιορίζονται σε διαπιστώσεις παραβάσεων και συστάσεις συμμόρφωσης, με τυχόν κυρώσεις να επιβάλλονται ύστερα από χρόνια. Μερικές συγκρίσεις είναι χρήσιμες εδώ. Τι θα γινόταν αν φορολογικοί έλεγχοι που διαπίστωναν παραβάσεις παρείχαν μόνο συστάσεις για συμμόρφωση σε ορίζοντα τριετίας; Η φοροδιαφυγή θα εκτοξευόταν. Τι συνέπειες θα είχε για την εταιρική διακυβέρνηση αν η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς μπορούσε μόνο να παρέχει συστάσεις για συμμόρφωση σε επιχειρήσεις των οποίων οι λογιστικοί έλεγχοι διαπίστωναν οικονομικές ατασθαλίες;
Οι παραπάνω συγκρίσεις καταδεικνύουν ότι οι προτεινόμενοι περιβαλλοντικοί έλεγχοι δεν θα έχουν αποτρεπτική ισχύ. Καταδεικνύουν επίσης τη σημασία της αυτονομίας και λογοδοσίας των διοικητικών μονάδων. Οι φορολογικοί έλεγχοι μεταφέρθηκαν σε ανεξάρτητη αρχή (ΑΑΔΕ) από το υπουργείο Οικονομικών (κατά τη διάρκεια των μνημονίων και παρά τις ισχυρές αντιδράσεις) για να μειωθεί η φοροδιαφυγή, καθώς οι έλεγχοι δεν θα υπόκειντο σε πολιτικές πιέσεις και θα υπήρχε λογοδοσία. Ο έλεγχοι συμμόρφωσης με την εργατική νομοθεσία γίνονται επίσης από ανεξάρτητη αρχή, και η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς είναι ανεξάρτητη αρχή. Σε όλες τις περιπτώσεις, το ζητούμενο είναι η διαδικασία να γίνεται από διοικητικό όργανο που λογοδοτεί μεν στους πολιτικούς προϊσταμένους αλλά διαθέτει εχέγγυα ανεξαρτησίας.
Ενα τρίτο προβληματικό στοιχείο είναι η μη αποσαφήνιση αρμοδιοτήτων μεταξύ των ελεγκτικών υπηρεσιών του ΥΠΕΝ και αυτών στις περιφέρειες και στις αποκεντρωμένες διοικήσεις, ιδιαίτερα τώρα που στο μείγμα προστίθενται και ιδιώτες ελεγκτές. Οι θολές αρμοδιότητες ευνοούν τη διάχυση των ευθυνών και την έλλειψη λογοδοσίας.
Ενα ισχυρό ελεγκτικό όργανο για το περιβάλλον είναι απαραίτητο. Το ίδιο ισχύει γενικότερα για έναν δημόσιο φορέα που να παρακολουθεί την ποιότητα του περιβάλλοντος και να συνηγορεί υπέρ αυτού – όπως κάνουν οι ανεξάρτητες αρχές στις προαναφερθείσες χώρες. Χωρίς τις υποδομές αυτές, η χώρα δύσκολα θα μπορέσει να προστατεύσει το φυσικό της κεφάλαιο και να αντεπεξέλθει σε σημαντικές προκλήσεις του μέλλοντος, όπως η προστασία της βιοποικιλότητας, η κυκλική οικονομία και η κλιματική ουδετερότητα.
* Ο κ. Δημήτρης Βαγιανός είναι καθηγητής Χρηματοοικονομικών στο London School of Economics, μέλος της Επιτροπής Πισσαρίδη και μέλος του Δ.Σ. του WWF Ελλάδας.
23/11/2021